Leiðir til að efla lesskilning Lestur er línudans Rósa Eggertsdóttir rosa@unak.is Leiðir til að efla lesskilning Ráðstefna í Brekkuskóla 6. september 2008. Samtök um skólaþróun og Skólaþróunarsvið HA

Kastély Repülõ A repülõ kastély Egyszer volt, hol nem volt, hetedhét országon is túlnan volt, volt egyszer egy szegény ember meg egy szegény asszony. Nagyon nagy szegénységben éltek. Mégis mindig azon tûnõdtek, hogy õnekik miért nem lehetett gyerekük. Volt egy almafájuk. Egy szép õszi napon kiment az asszony a kertbe. Amint az almafa mellé ért, egyszerre lepottyan arról három alma. A földön pedig csak kettéválik a három alma, és három egészséges, gyönyörû kis csecsemõ fordult ki belõlük. Mind a három fiúgyermek volt. Slóð sótt 1. september 2008: http://www.meseoldal.extra.hu/mese9.htm Rósa Eggertsdóttir

Vygotsky Svæði hins raunverulega þroska Svæði hins mögulega þroska Zone of actual development Svæði hins mögulega þroska Zone of proximal development Rósa Eggertsdóttir

Stigskiptur stuðningur (scaffolding) 1  2 3 4 kennari gerir nemandi gerir Nemandi horfir hjálpar Kennari fylgist með Mynd: Learning-centered teaching (Wilhelm J. o. Fl. 2001:11) Rósa Eggertsdóttir

Rósa Eggertsdóttir

Röksemdir (reasoning) færa fram rök - rökstyðja draga ályktanir - aðleiðsla útskýra taka ákvarðanir Vinna með upplýsingar (information processing) safna gögnum raða og flokka röðun og samhengi bera saman og sundurgreining greina hluta og heildir Skapandi hugsun (creative thinking) - setja fram og útvíkka hugmyndir - setja fram tilgátu - leita að öðrum möguleikum /lausnum - beita ímyndunarafli Færni við öflun upplýsinga (enquiry) spyrja spurninga skipuleggja hvað á að gera spá fyrir um niðurstöður Mat (evaluation) setja fram viðmið vega og meta upplýsingar Thinking skills samkvæmt National Curriculum í Bretlandi Aðrir þættir náms verðugir að meta: problem solving, self-awareness, managing feelings, motivation Rósa Eggertsdóttir

Skemakenning [lesendur] þurfa að búa yfir fyrri skilningi svo þeir geti tengt sig við nýtt efni. Þessari fyrri þekkingu hefur verið lýst sem „set of schemata“, þ.e. leiðir til að gera sér í hugarlund hvernig heimurinn er - og nýjar hugmyndir eru felldar að fyrri hugmyndum - eða hugsa þarf upp á nýtt hvernig heimurinn er vegna þess að nýja þekkingin féll ekki vel að þeirri þekkingu sem fyrir var. Wray, D. og Medwell, J. (1991). Literacy and language in the primary years. London: Routledge. Bls. 24 – 25 Rósa Eggertsdóttir

Hvers konar textaform? Um hvað fjallar textinn? Í góðu veðri Gott veður Hægviðri Tvírætt veður Hlákubleyta Dimmt í lofti Úrkoma Snjóslydda Tvísýnt veðurútlit Veður að spillast Hríðin brast á Sterkviðri Gaddfreðinn Veðurhvinur Hríðargusa Svartahríð Óhemjuveður Vindstaða Gaddur Veðurofsi Slydduveður Rofa til lofts Helfrjósa Skafhríð Stytta upp Snjóa leysti Veðurofsi Frost Guðjón Jónsson: Á bernskuslóðum Rósa Eggertsdóttir

Orðaforði - lykilþáttur Orðaforða ætti að kenna beint og óbeint. Endurtekið og margvíslegt birtingarform orða er mikilvægt. Bein kennsla ætti að fela í sér enduruppbyggingu texta og virkni nemenda við slíkar æfingar. Það að einskorða sig við eina leið til að efla orðaforða mun ekki skila tilætluðum árangri. (NRP 2000) Rósa Eggertsdóttir

Lesa línurnar Að skilja texta bókstaflega Maðurinn hafði verið að vinna við dráttarvél: „Ahh, loksins tókst mér að losa vélina“. Konan: „Er það? Var hún ekki rosalega þung?“ Maðurinn: „Ja, ég var reyndar að losa stimplana í vélinni svo hún gæti gengið“. Rósa Eggertsdóttir

Lesa á milli línanna Ekki orðað beint en túlkun er innan efnis textans. Ásta barði börnin. Ásta, Barði, börnin. Skeyti til sjómanns: Börnin veik. Vantar peninga. Allt í lagi. Svava. Dregur úr styrk Hönnu Stappar stálinu í Georgíumenn Bretar súrir út í Kínverja Miklar sveiflur á olíuverði (MBL 2. sept 08) “Kolla mín, nú vil ég bara fara bráðum. Það hlýtur að fara að styttast í þessu hjá mér.“ Rósa Eggertsdóttir

Rósa Eggertsdóttir

Lestur út fyrir línurnar: Tengja við fyrri þekkingu og reynslu Texti og ég Texti og annar texti Texti og umheimurinn Rog 2003 vísar í Zimmerman og Keene 1998. Rósa Eggertsdóttir

Texti og ég Að tengja efni texta við eigin reynslu. „Hafið þið einhvern tímann...? “ eða „Hvað minnir þessi saga ykkur á?“ Eftir lesturinn talar kennari við nemendur um hvaða tengingar hjálpuðu þeim að skilja. Kennari skráir tengingar sem nemendur gera. Á þennan hátt kennir kennarinn byrjendum hvernig á að mynda tengingar til að verða góðir lesarar, jafnframt eflist námsvitund nemenda, þ.e. að hugsa um hugsun sína á meðan þeir lesa. Rósa Eggertsdóttir

Texti og annar texti Mismunandi bækur eftir sama höfund Bækur um sama efni Persónur, manngerð Söguþráður, flétta í sögu Uppbygging sögu Mismunandi útgáfur af sömu sögu Rósa Eggertsdóttir

Ef breytur eru fleiri en tvær Samkenni og sérkenni Ef breytur eru fleiri en tvær Skrá tengsl milli texta á Venn-kort, sýnir samkenni og sérkenni texta. Persónur Vandi Lausn Saga A Saga B Saga C Rósa Eggertsdóttir

Ætli þessi orð dugi þeim 1400 sem nýlega var sagt upp vinnu? Lesa út fyrir línurnar Tengja við lífið. Bein kennsla um hvernig má bregðast við texta í tengslum við umheiminn hjálpar til við að upplýsa nemendur um mikilvæg málefni, skýrir fyrir þeim hugmyndir og sjónarhorn og kennir þeim að meta einstaklingsmun. Viðbrögð lesanda: Ætli þessi orð dugi þeim 1400 sem nýlega var sagt upp vinnu? „Forgangsverkefni að tryggja fulla atvinnu Geir H. Haarde, forsætisráðherra, sagði á Alþingi í dag, að mikilvægt væri að allir sýni skilning á því ástandi, sem nú er vegna andstreymis í efnahags-málum. Þá sagði hann að það væri forgangsverkefni ríkistjórnarinnar, að tryggja að hér verði eftir sem áður full atvinna fyrir vinnufúsar hendur.“ Mbl 2. september 2008 http://mbl.is/mm/frettir/innlent/2008/09/02/forgangsverkefni_ad_tryggja_fulla_atvinnu/ Rósa Eggertsdóttir

Snorri Hjartarson Ég heyrði þau nálgast í húminu, beið á veginum rykgráum veginum. Hann gengur með hestinum höndin kreppt um tauminn gróin við tauminn. Hún hlúir að barninu horfir föl fram á nóttina stjarnlausa nóttina. Og ég sagði: Þið eruð þá enn sem fyrr á veginum flóttamannsveginum, en hvar er nú friðland hvar fáið þið leynst með von ykkar von okkar allra? Þau horfðu á mig þögul og hurfu mér sýn inn í nóttina myrkrið og nóttina. Snorri Hjartarson Ég heyrði þau nálgast Rósa Eggertsdóttir

Þrenns konar viðhorf til texta og lesenda Textinn allt – lesandinn ‘ekkert’ (til 1970+) Gagnvirkni milli merkingar í texta og lesandans – lesandinn verður mikilvægur (1970+ > 2000 >>) Lesandinn allt – textinn blekklessa uns hann er lesinn. Kenning um svörun eða viðbragð. (1938?/1995 > > > ) Rósa Eggertsdóttir

Transactional theory of reading - 1938 Reader response kenning Transactional theory of reading - 1938 Louise M. Rosenblatt (1904 – 2005) Lesendur nota þekkingu sína og reynslu til að fá fram merkingu. Hver lestrarathöfn er atburður, þar sem á sér stað tilfærsla (transaction) sem nær til tiltekins lesanda og ... texta, sem á sér stað á tilteknum tíma, í tilteknum aðstæðum. ... Merkingin er ekki tilbúin ‘í’ textanum eða ‘í’ lesandanum, heldur verður til á meðan tilfærslu stendur á milli lesanda og texta. Lesandinn velur sér stöðu eftir tilgangi lestrarins. Rósa Eggertsdóttir

Aesthetic og efferent reading Aesthetic reading: (að njóta og skynja) The reader’s attention is centered directly on what he is living through during his relationship with that particular text. Munurinn á yndislestri og upplýsingalestri veltur á því sem lesandinn gerir, í hvaða stöðu hann setur sig þegar hann les. Rosenblatt talar um að efferent – upplýsingalestur og yndislestur séu pólar á hvorum enda línu. Lesandinn staðsetur sig einhvers staðar á milli pólanna. Efferent reading: (gagnsemistexti) The reader´s attention is focued primarily on what will remain as the residue after the reading. Rosenblatt 1978 :25 Rósa Eggertsdóttir

Rosenblatt: Efferent Lestur er ferli sem tekur til lesanda og texta á tilteknum tíma, í tilteknum aðstæðum. Rosenblatt gerir greinarmun á milli “textans” og “ljóðsins”. Innan tilfærslukenningar hennar, er „textinn“ röð af prentuðum táknum túlkanleg í málleg tákn. Aesthetic „Ljóðið” þvert á móti - gerir ráð fyrir virkri þátttöku lesandans gagnvart textanum en stendur „ljóðið” fyrir allar gerðir bókmennta, þar með taldar skáldsögur, leikrit, ljóð og smásögur. Ljóðið táknar samruna lesanda og texta. Krasny, K. A. (2005) Rósa Eggertsdóttir

Skilningur byggist á því að tengja nýtt efni við fyrri þekkingu og reynslu. Hlutverk allra kennara í bóklegum fögum: Kenna nemendum hvernig hægt er að mynda tengingar. Kenna nemendum að nota tengingar til að skilja betur það sem þau lesa. Rog 2003 vísar í Rosenblatt 1978 Rósa Eggertsdóttir

Einstaklingsmiðaðir kennsluhættir? Þar sem viðbragðsmiðuð kennsla þrífst, telja kennarar viðbrögð/svörun vera kjarna í eflingu læsis. Sem dæmi um viðbragðseinkenni í skólastofu má nefna: kennarar búa til svigrúm fyrir viðbrögð kenna nemendum vinnubrögð þess að bregðast við viðurkenna viðbrögð barna í öllum sínum fjölbreytileika Galda og Guice 1998 vísa í Martinez og Roser (1991) . Rósa Eggertsdóttir

Mat: Notar skema Kennari við nemanda: Þegar þú last söguna minnti hún þig á eitthvað sem þú þekkir eða veist um? Hvað? Hvers vegna minnti hún þig á...? [Ef svarið er nei] Minnti textinn þig á eitthvað sem hefur gerst eða þú hefur reynt? Eru það eitthvað sem þú veist um eða eitthvað í lífi þínu sem hjálpar þér við að skilja þessa bók? Hvernig auðveldar það þér að skilja? Við vorum að tala um hvað þessi bók minnti þig á. [Hafa eftir svar barnsins]. Hvað skilur þú núna sem þú skildir ekki áður en þú last? http://www.cornerstoneliteracy.org/NEWSLETTER/volume_7_6/MPIR.pdf Rósa Eggertsdóttir

Mat: Spyr spurninga Kennari við nemanda: Hverju varstu að velta fyrir þér á meðan þú last söguna/textann? Hvaða spurningar hefur þú núna um efnið? Við vorum að ræða um spurningar sem þú varst að velta fyrir þér [endurtaktu svar barnsins]. Hvað skilur þú núna sem þú skildir ekki áður? Rósa Eggertsdóttir

Mat: Dregur ályktanir Kennari velur atvik sem kallar á túlkun [sögutexti]. Getur þú spáð fyrir um hvað mun gerast í sögunni? Hvers vegna dettur þér í hug að það/þetta muni gerast? Geturðu sagt mér eða bent á hvort það var eitthvað í sögunni sem hjálpaði þér við forspána? [Eða] Hvað er það sem þú þegar veist sem hjálpaði þér við forspána? Hvað átti höfundurinn við með ____________________? Hvað var það í sögunni sem hjálpaði þér við að skilja það? Við vorum að ræða um forspá og ályktanir [endurtaktu svar barnsins]. Hvað skilurðu núna sem þú skildir ekki áður? Rósa Eggertsdóttir

KVL Sjá Fluglæsi Kann Vil vita Lært Það sem nemendur kunna Það sem nemendur vilja vita Það sem nemendur hafa lært Rósa Eggertsdóttir

Gagnvirkur lestur Sjá Fluglæsi Lesa stuttan texta Endursegja helstu atriði textans Búa til spurningu um efnið þannig að svarið gefi helstu atriði textans Útskýra erfið orð og orðasambönd Spá fyrir um næstu efnisgrein eða kafla. Þarf að þróast yfir í dýpri samræðu um merkingu efnis Rósa Eggertsdóttir

Hugtakakort Rósa Eggertsdóttir

Leitarkort um Kristján IX Notað til að koma skipulagi á öflun upplýsinga úr heimildum. Leitarkort um Kristján IX Gögn: Útlit Skaplyndi Samskipti Dökkhærður 40 Alþýðlegur Hávaxinn Grannur 21 Rósa Eggertsdóttir

Fræðslugrunnur Rósa Eggertsdóttir

Rósa Eggertsdóttir

Reykjanesviti Staðsetning: 63.8° N 22.7°W Hlutverk að: leiðbeina um staðsetningu, vara við sigl- ingahættum vísa leið á hafnir og skipalægi. . Staðsetning: 63.8° N 22.7°W Blikkar tvisvar á 30 sekúndna fresti . Endurbyggður 1929 Reykjanesviti Fyrsti vitinn á Islandi, Tekinn í notkun 2. desember 1878 Íslendingar og Danir kostuðu bygginguna Lög um vitagjöld gengu í gildi um leið og kveikt var á vitanum. Rósa Eggertsdóttir Rósa Eggertsdóttir 34

Leshringur Nemendur velja sjálfir efni til að lesa. Litlir hópar saman í skamman tíma, val á bók ræður hverjir starfa saman. Hópar lesa mismunandi bækur Hópar hittast reglulega á fyrirfram ákveðnum tímum og ræða um lesefnið. Nem. styðjast við ritaðar eða teiknaðar leiðbeiningar um lesturinn og umræður. Umræðuefni koma frá nemendum. Á fundum ræða nem. saman á óþvingaðan hátt um bækur, þannig að það er í góðu lagi að koma fram með persónulegar tengingar, útúrdúra og opnar spurningar. Kennari skapar skilyrði, er ekki meðlimur hópsins eða sá sem segir til. Kennari metur frammistöðu og nemendur stunda einnig sjálfsmat. Glaðværð fylgir starfi í leshring. Þegar hópar hafa lokið við bækur, deila nemendur upplifun sinni með bekkjarfélögum og því næst myndast nýir valkostir í lestri. Rósa Eggertsdóttir

Aðferðir góðra lesara Muna meginatriði Endurlesa mikilvæga kafla Fara fram fyrir í texta til að fá vísbendingar Staldra við og spyrja sig spurninga Stjórna mismunandi lestrarhegðun Hægja á lestrinum eða auka hraðann Íhuga fyrri þekkingu sína til að sjá hvort þeir finna eitthvað sem þeir geta tengt við þessar nýju upplýsingar Flestir nemendur búa EKKI yfir þessari færni, það þarf að kenna þeim hvernig og hvenær á að beita henni. Rósa Eggertsdóttir Irving 1990

Sex aðferðir sem ‘higher-level’ lesarar nota til að skilja textann sem þeir lesa. Forspá / virkjun fyrri þekkingar Hugsað–upphátt aðferðir til að hnitmiða (monitor) skilning Stuðst við uppbyggingu texta. Notkun og gerð sjónkorta t.d. á hugtakakortum Taka saman / draga saman það helsta í textanum Að spyrja og svara spurningum um leið og lesið er. (Tankersley, K. 2003:118. vísar í Duke og Pearson, 2002) Rósa Eggertsdóttir

Framtíðarskólinn Viðmið fyrir læsisfærni: Lítur á læsi sem grunnlífsleikni Setur í öndvegi: Vellíðan Félagsþroska Læsi Stærðfræði Viðmið fyrir læsisfærni: Umskráningarfærni: hröð og sjálfvirk Lesskilningur 70% - 100% Leshraði hljóðlestrar 500-650 atkv./mín Lestrarlag sveigjanlegt Ritunarfærni fjölbreytt og mikil. Skólinn: LÆSIS-kennsla upp allan grunnskólann. Allir kennarar hafa menntun á sviði læsis. Allir kennarar kenna læsi og axla ábyrgð sem slíkir. Sérstakir lestrarkennarar í grunnfærni. . Rósa Eggertsdóttir